La velha de Novè

Aqueu jorn, de bòna ora, lei boiers desjonhián. Ma maire li donava, en chascun, dins una servieta, una bèla fogassa a l’òli, una rondèla de nogat, una jonchada de figas secas, un fromatjon, un api, ambé una fiòla de vin cuech. E, quau d’aicí e quau d’ailà, tot aquò gratava camin, per anar pausar cachafuòc, dins seis endrechs, a seis ostaus. Au mas non demorava que lei paurei marrits qu’avián ges de familha ; e mesme, de parents, quauque vièlh jovenòme, arribavan defes, au tombar de la nuech, en disènt : « Bònei festas ! Veniam pausar, cosin, cachafuòc ambé vosautres ».
Toteis ensèms anaviam quèrre, joiós, lo Cachafuòc que faliá que fuguèsse, sempre, un aubre fruchau. L’adusiam dins lo mas, toteis arrengueirats, lo plus ainat d’un bot, ieu lo caganís de l’autre ; tres còps i fasiam faire lo torn de la cosina ; puei arribat davant la lar ò palhassa dau fuòc, solemnament mon paire i escampava dessús un veire de vin cuech, en disent :
« Alègre ! Alègre ! Mei bèus enfants, Dieu nos alègre !
Ambé Calènda tot ben vèn...
Dieu nos fague la gràcia de vèire l’an que vèn,
E se non siam pas mai, que non fuguem pas mens ! »
E totei cridaviam :
« Alègre ! Alègre ! Alègre ! » e’mb aquò se pausava l’aubre sus lei capfuòcs e tanlèu resplendènta partiá la regalida :
« Cachafuòc, Bota fuòc. »
disiá mon paire en se signant, e totei nos metiam a taula.

Ò ! la taulada santa, veritablament santa, ambe, tot a l’entorn, la familha complèta, pacifica e urosa ! En luòga dau calèu, pendolant de la mòca, que, dins lo corrent de l’an, menut, nos fasiá lume, aqueu jorn, sus la taula, brilhavan tres candèlas... E lo moc, se virava, per còp, devers quauqu’un, aquò’ra una marrida marca. De chasque bot, dins un sieton, verdolejava un bruelh de blat que, lo jorn de santa Barba, s’èra mes grelhar dins l’aiga. Sus la tripla toalha blanca pareissián, a de reng, lei plats sacramentaus : lei cacalausas, que chascun, ambé un lòng clavèu nòu, tirava dau cruvèu ; la merluça fregida, lo muge ambe d’olivas, la carda, lei cardons, l’api a la pebrada, seguit d’una sequèla de privadiás requistas, coma fogassa a l’òli, passarilhas, nogat, pomas de paradís ; e, au-dessús de tot, lo gròs pan calendau que non s’entamenava qu’après n’aver donat, religiosament, un quart au promier paure que passava.
La velhada, en esperant la messa de miejanuech, èra lònga, aqueu jorn, e longament, autorn dau fuòc, se i parlava deis ancians e se lausava seis accions.

D’après Frédéric MISTRAL, Memòri e raconte, Paris,
Plon, 1906 ; Raphèle, CPM, 1981