Entau Nadal

http://www.dailymotion.com/video/x7s81j_arnaud-cance-enta-nadal_music

Entà Nadal a mèja-nuèch
Los pastorèls sortan del lech
Se'n vam tot drech al pargue
Veire de lor tropèl
Pastorèls Dieu vos garde !
çà lor ditz un angèl.

Atal lor a parlat l'angèl,
Avèm aicí quicòm de bèl ;
Lo senhur ven de nàisser
Tot prèp de Betelèm
Cal quitar de far pàisser,
Aquò n'es gaire luenh !

Aprèp qu'elis i son anats
Se sont totis aginolhats ;
An vist un grand esclaire
S'espandir sur l'Enfant
E la Vierja, sa maire,
Reina de tots los sants !

Pastors cal pregar nostre Dieu,
Per que nos salhe mòrts o vius ;
E per que, sus la tèrra,
Sa santa volontat
Apasime la guèrra
Del demon estacat.

la nuech es freja

La terra es freja
http://www.dailymotion.com/video/xbj7p1_los-gentes-goiats-dau-perigord-a-la_music

La terra es freja,
Lo ciau neveja,
Mòrta sason,
Auvètz los angèus
Chantar loanges
Dau Nadalon.

Venètz floretas,
Ròsas, violetas,
Li far cort,
Jamai la terra
N’a vusd d’enquera
Tan genta flor. Que vos pintrava,
Vos embaumava,
Quita lo ciau,
Auvètz, floretas,
Ròsas, violetas
Dau mes d’avriau.

Aqueu que dona
Aus reis coronas,
Glòra, palais,
Dins una estable
Tan miserable
Anuech se plai. Non, non sus terra,
N’i a ren d’enquera,
D’amont, d’aluenh,
De comparable
A nòstre estable
De Betelèm.

Tradicionau
lemosin

Cantem Nadal

Cantem Nadal
Rosina de Pèira
Cant tradicionau
de Lengadòc Naut

Qual diriá que Diu, lo Mèstre
De la luna de del Solelh,
Es nascut dins un campèstre,
Sens candèla ni calelh

Cantem coma cal,
Cantem totis amassa,
Cantem coma cal,
Cantem Nadal.

Anirem sus la montanha
Atrapar un auselet,
Lo tendrem per la cambeta
Per amusar l’Enfantet.

Bertomiu pòrta ‘na griva
Dins lo plèc de son mantèl,
Miquèl un niu de cardina
Dins lo clòt de son capèl

Francès pòrta ‘na coqueta,
Guilhalmes un rossinhòl,
Jòrdi pòrta de castanhas
E Bernat un parpalhòl

L’Enfant dròm dins una granja,
El qu’es lo Mèstre del Cèl,
N’a per lèit un pauc de palha
Qu’un estable per castèl.

La velha de Novè

Aqueu jorn, de bòna ora, lei boiers desjonhián. Ma maire li donava, en chascun, dins una servieta, una bèla fogassa a l’òli, una rondèla de nogat, una jonchada de figas secas, un fromatjon, un api, ambé una fiòla de vin cuech. E, quau d’aicí e quau d’ailà, tot aquò gratava camin, per anar pausar cachafuòc, dins seis endrechs, a seis ostaus. Au mas non demorava que lei paurei marrits qu’avián ges de familha ; e mesme, de parents, quauque vièlh jovenòme, arribavan defes, au tombar de la nuech, en disènt : « Bònei festas ! Veniam pausar, cosin, cachafuòc ambé vosautres ».
Toteis ensèms anaviam quèrre, joiós, lo Cachafuòc que faliá que fuguèsse, sempre, un aubre fruchau. L’adusiam dins lo mas, toteis arrengueirats, lo plus ainat d’un bot, ieu lo caganís de l’autre ; tres còps i fasiam faire lo torn de la cosina ; puei arribat davant la lar ò palhassa dau fuòc, solemnament mon paire i escampava dessús un veire de vin cuech, en disent :
« Alègre ! Alègre ! Mei bèus enfants, Dieu nos alègre !
Ambé Calènda tot ben vèn...
Dieu nos fague la gràcia de vèire l’an que vèn,
E se non siam pas mai, que non fuguem pas mens ! »
E totei cridaviam :
« Alègre ! Alègre ! Alègre ! » e’mb aquò se pausava l’aubre sus lei capfuòcs e tanlèu resplendènta partiá la regalida :
« Cachafuòc, Bota fuòc. »
disiá mon paire en se signant, e totei nos metiam a taula.

Ò ! la taulada santa, veritablament santa, ambe, tot a l’entorn, la familha complèta, pacifica e urosa ! En luòga dau calèu, pendolant de la mòca, que, dins lo corrent de l’an, menut, nos fasiá lume, aqueu jorn, sus la taula, brilhavan tres candèlas... E lo moc, se virava, per còp, devers quauqu’un, aquò’ra una marrida marca. De chasque bot, dins un sieton, verdolejava un bruelh de blat que, lo jorn de santa Barba, s’èra mes grelhar dins l’aiga. Sus la tripla toalha blanca pareissián, a de reng, lei plats sacramentaus : lei cacalausas, que chascun, ambé un lòng clavèu nòu, tirava dau cruvèu ; la merluça fregida, lo muge ambe d’olivas, la carda, lei cardons, l’api a la pebrada, seguit d’una sequèla de privadiás requistas, coma fogassa a l’òli, passarilhas, nogat, pomas de paradís ; e, au-dessús de tot, lo gròs pan calendau que non s’entamenava qu’après n’aver donat, religiosament, un quart au promier paure que passava.
La velhada, en esperant la messa de miejanuech, èra lònga, aqueu jorn, e longament, autorn dau fuòc, se i parlava deis ancians e se lausava seis accions.

D’après Frédéric MISTRAL, Memòri e raconte, Paris,
Plon, 1906 ; Raphèle, CPM, 1981

proverbis

Quand Nadau tomba un diluns
Tot es perdut ;

Se tomba un dimars
Pan e vin e charn ;

Se tomba lo dimercres
Semena la quita greza ;

Se tomba un dijuòus
Fau vendre charreta e buòus

Se tomba lo divèndres
Lo blat per las cendres ;

Se tomba dissade
Bota pióta a l’aste ;

Si es dimenc, lo Nadalon
’Chapta fiau e chandelon.




Proverbi per Senta Luça
( lo13 de decembre)

Per Santa Luça lo jorn frotja
d’un saut de puça.
Per Nadau d’un saut de brau.


Proverbi per Sent Tomàs
(lo 21 de decembre)

A Sant Tomàs
Pela Pòrc, magre o gras.

La grépia e los santons

L’origina de la grépia es marselhesa.
Es una representacion, en figurinas d’argela, de la nativitat, inspirada de las pastoralas que se fasián, e se fan enquera, dins las glèisas, emb de personatges vius. Lo mot de santon, passat au francés, es un mot occitan, lo diminitiu ipocoristic de sant.
Au sègle XVIII, los santonièrs aponden au personatges biblics (Jèsus, Maria, Josèp, los Reis Mages, e mai l’àsne e lo buòu) de personatges de la vita cotidiana. Tots los mestiers tradicionaus, de la vila, dau champestre e de la mar, seràn
representats, los pastres de segur, mas tanben lo molinier, lo fornier, lo peschaire, l’orsalhièr, l’amolaire, la bujadièra, la paisana... tots emb un present que venen portar a l’enfanton.
Lo pastre, la peissonièra, lo tamborinaire.

(Far la descripcion pagina 144 dau libre, lo tamborinaire amb lo tamborin, lo pifre dins la man gaucha e lo capèl bèl, lo pastre amb la
jarga e lo baston, un anheu jos lo braç, los autres a l’entorn.
I a tanben lo ravit, dins sa posicion emblematica, braçs levats e l’aire inocent.

Per veire d’autres santons, anar sus los sitis dels santonièrs mai coneguts, coma Carbonel de Marselha o Fouque, d’Ais de Provença :
http://www.claude-carbonel.com
http://www.santonsfouque.fr

Lo vielh conta l’istòria.

Un còp i aviá un ange, brave e sabent entre tots, que s’apelava Azazel. Viviá urós dins lo Paradís, al mitan de sos
companhons ailats. Mas un jorn plen d’orguelh, se creguet tant poderós coma son Mestre e se revoltet. Per lo punir,
l’Eternal lo gitet d’amonaut e lo barret dins lo Ròc d’Infèrn.


Lo viatge de Guilhèm

Dempuei aquel jorn, amb los anges maudichs coma el, Azazel amassa dins son reiaume sombre l’aur e las peiras
preciosas que fan commetre tant de crimes als abitants de la terra. E, chasca annada, son tesaur s’aumenta de tots los bens que los òmes an mal aquesit pendent los dotze mes.
Chasque ser de Nadal, del mentre que tillan los dotze còps de la miejanuech, la caverna se drueba, e l’òm pòt entrar dins la gròta enfadada e n’emportar tot çò que plai. Mas malur a lo que se laissa esblauvir pel tesaur d’Azazel ! Los dotze còps tillats, lo rochier se tòrna barrar, e l’imprudent que s’es laissat préner deven la preja dels maudichs.
Chasca annada daus malurós se fan atrapar, e aqueste ser, segur, n’i aurá ben quauqu’un, a cort d’argent, que vendrà
assajar de s’enrichir al ròc d’Infèrn.

Margareta PRIOLO, « Guilhaume sens paur », Contes del Mairilhier, Brive, 1915

La nuech de Nadau.

La nuech de Nadau es un temps de granda confusion per l’infern. Las fachilieras, los lops-garons e los diables se coneissen pas de colèra, per’mor que Nòste-Sénher es nassut ; e fan pertot tant de maschantisas que poden.
Aquela nuech, quand partan per la messa, se fau plan gardar d’abandonar los petits mainatges tots solets dins las maisons. S’es estat vist que las fachilieras an profitat de çò que los pairs e mairs eran sortits, per entrar per getar daus sòrts e balhar dau mau. Tan plan disen que dau costat dau Mas de Fimarcon (¹), los parents, en rentrar de la messa, troberèn un de lors mainatges tot embrochat e que las sorcièras anavan far rostir.



Una nuech de Nadau, doas femnas se n’èran anadas a la messa a Leitora, e en atendent que sonèssen a Sent-Gervasi, se passejavan sus lo bastion (²). Tot en se passejar se trapan en una brancha. 
« Catalina- çò dissèt la Isabela, ’massa ’quela brancha ».
Màs la Catalina aguet pas nonmàs ’massat la brancha que lo vent l’emportet, coma la Isabela, sus la plana de Bustèth (³), onte los sorcièrs tenián lo Sabat.
Tot aqueste meschent monde trepava e que dançava en rond, en esperar que lo diable arribessa per far la paia. Lo Diable arribet a la fin sus una charreta ’talada de chats e de chaiòlats, e drubisset una granda caissa tota plena d’escuts e de lois d’aur. Màs, a proporcion que pagava los fachiliers, los escuts, se chambiavan en charbons e los lois d’aur en fuelhas de ronzilhas sechas.
La paia facha, lo Diable comencet la mala messa, en far lo signe de la crotz en tèrra emb lo pè mança ; e legissèt lo sent evangèli tot a contra piau. Au moment de la consecracion, levet en l’aire una ostia negra a tres punchas ; e los grapauds e las barbòtas se boteren tots a chantar.
Après la consecracion, las gents dau sabat ne’n aneren totas, l’una après l’autra, emb una chandela negra a la man, baisar lo Diable dejós la coa.



« Aqui vòstre torn-çò dissèt una vielha surciera a la Catalina-. I volètz anar ?
- Nani mon Diu ! »
Au mot de Diu, lo Diable fugisset tant que terra coma son meschent monde a l’endarrier. E còp sec, la Catalina e la Isabela se troberen tornadas sus lo Bastion, coma sonavan lo prumier còp de la messa de mièjanuech.
D’aprèp los « Contes de Gasconha » de Joan Francès BLADÉ.
Contat per Francesa Lalana, de Leitora (gers).
(¹)Comuna dau canton de Leitora dens Gèrs.
L’apelan tanben Mas-D’Auvinhon.(²) Passejada publica.
(³)Bòrda au nòrd de Leitora.

Lo conte dau grafuelh

Sabes de qu'es lo grafuelh ? Non ?


Se te passejas dins la garriga, per Nadal, rescontraràs benlèu dins una comba, a l'ombra, una planta polida, a las fuelhas lusentas, que pòrta de bòlas rojas coma la brasa dau fuòc. Es lo grifol.
Sabes d'ont l'i venen aquelas bòlas rojas ? Non ? Escota plan, te zo vau dire.
Segurament que, quand èras pichon, lo papeta e la mameta t'an contat que la nuèit de Nadal es una nuèit magica ont las bèstias parlan la lenga dels òmes.

Lo matin de Nadal lo jau se lèva e crida : " Jèsus Crist es nascut ! "
La vacha demanda : " A onte ? A onte ? "
La chabra respond : " A Betelèm, a Betelèm !!! "
L'àse brama : " I fau anar, i fau anar ! "

L'àse aviá bramat : " I fau anar, i fau anar ! " e totas las bèstias s'eran enchaminadas emb eu chap a Betelèm.

Dau temps que chaminavan, lo paure àse s'avisèt que chadun portava quauque present per lo ninon que veniá de nàisser. La vacha portava lo lach, la jalina, l'uòu e la chabra, de bon formatge. Eu, aviá pas pres res. Aquò lo fasiá migrar e se'n voliá beucòp.
" De que vai dire de ieu nòstre Sénher ? Dirà que sei un àse e aurà plan rason. "

Tot pietadós, era preque de passar la pòrta de l'estable quand avisèt una bèla mata de grifol.

" Qu'es polida aquela planta, amb sas fuèlhas lusentas e vernissadas. Ne'n vau culhir un ramelet e ne'n farai present al pichon Jèsus " se dissèt tot content.

Sarrèt las dents sus las branchetas a las fuèlhas escosentas e dintrèt triomfant dins la grépia sens faire cas de la sang que rajava de sas pòtas e que tombava sus las fuèlhas.

Nòstre Sénher ne fuguèt tocat e vouguèt que d'aqueu jorn, lo grifol portèssa de las fruchas rojas coma de pèrlas de sang en sovenir justament dau pichon e dolorós present dau paure ase.

E tric tric, mon conte es finit,
e tric trac mon conte es ’chabat.

La nuech de Nadau : conte

Lo bestiau, òm zo vei ben sovent, manca res mas de la paraula. Mas parla pas. Lo bon Dieu e la Senta Verge z'an volgut aitau, qu'autrament s'auviriatz pus sus terra.
E pertant lo bestiau a lo drech de parlar, 'na nuech dins l'annada. Quò es la nuech de Nadau, en sovenir d'aquela nuech que l'Enfant-Jesús naissiguet dins 'na grepcha, e que lo buòu e l'asne l 'achauravan de lor alen en bufar apres son pitit còrs. Mas quò es 'na chausa que seriá pas bon d'auvir . E ben far atencion de pas anar a l'exprès dins l'estable per escotar çò qu'an a dire las vachas mai los asnes !
Un còp, quò era pas tant lonh d'aquí, dau costat d'a Lemòtges, i aguet un òme, a si fòrt de zo li contar, que volguet saber, per èsser ben segur. Lai anet. La mieg-nuech aguet pas sonat, vai mas auvir un buòu que disiá a l'autre :
- Duerm, que deman portarem nòstre mestre au cementeri.
Es-quò la paur que n'aguet ? Tornet dins son liech coma poguet, e l'endeman era mòrt.

Marcelle DELPASTRE, Contes Populaires du Limousin,
préface de Robert Joudoux, , Lemouzi n°66, Tulle, 1978

Lo molin de Nadau

Materiau
Una fuelha de grafuelh.
Utilisacion.
Prendre la fuelha de grafuelh en pausicionar lo det gròs e lo guinhaire sus doás ponchas. I bufar dessús per la faire virar e produsir un pitit roncament.

Lo nadau, calenda, en provença

Lo "gròs sopar"

(sèt plats que rapèlan las sèt dolors de la Vèrge) comença per la ceremonia del "cacha fuòc" : lo soc de Nadal, branca mòrta d'un arbre fruchièr es pausat per l'òme mai jove de la familha dins la chiminièra. Aquel gèst apèla l'abondància e la proteccion per l'ostal. Puèi un repais magre, simple, generalament compausat de peis e de legums, seguit dels famoses "tretze dessèrts" (veire la fenèstra d'ièr).

Los trètze dessèrts
Se ditz que los tretze dessèrts simbolizan lo Crist e los dotze apòstols. Los elements de basi (fruchas secas, nogats e pompa) son obligatòris.
La color de las fruchas secas evòca lo vestit de bura dels diferents òrdres religioses dits « mendicants » del sègle XIX.
- anogas e avelanas = Augustins
- figas = Franciscans
- amètlas peladas = Carmes
- rasims secs = Dominicans
Las fruchas frescas :
- dàtils - peras - iranges - rasims frescs - pomas - melon d'ivern
Nogats blanc (representa lo ben) e negre (representa lo mal), pasta de codonh
La Pompa es alestida amb farina, òli d'oliva e cassonada perfumada a la flor d'irangièr.

La pompa a l'òli, qu'es aquò ?
Quicòm de simple e deliciós.

1 quilò de farina
250 gramas de sucre fin
20 gramas de levadura del fornièr
la mitat d'un veire d'aiga de flor d'irangièr
200 gramas d'òli d'oliva
2 pels d'irange raspadas
° Barrejar e prestir lo tot. S'aviá l'aire tròp sec,
caldriá ajustar un chic de flor d'irangièr.
° Amassar la pasta en bola dins un ensaladièr, plan estropat dins una tòrca
e daissar dins un canton de l'ostal, caud e sens corrent d'aire, pendent tres oras
(lo temps d'arrengar l'avet de Nadal, per exemple) per la far doblar de volume.
° Al cap de tres oras, formar una galeta amb la bola gròssa, i far de talhs amb un cotèl de la lama fina
e botar al forn doç en susvelhant que rastume pas.
° Se manja freg amb de confitura
o tot sol, quand l'enveja te pren.

L'Aubre de Nadal

En Alsàcia, al sègle 12, apareguèt la tradicion de l'arbre de Nadal.
Començan a decorar los ostals amb brancas copadas 3 jorns abans Nadal.
A l'origina, representava l'Arbre d'Eden, dins los mistèris jogats la velha de Nadal a bòrds del flume Rhin. Se decorava amb pomas estacadas sus las brancas.
En Letonia, lo monde dançavan a l'entorn d'un arbre decorat de ròsas abans de lo brutlar.
Simbòl de la Vèrge, las ròsas èran de la fèsta per decorar l'arbre, e tanben pomas, bonbons e pastissons que semblavan ostias. Las pomas evocavan Adam e Eva, festejats lo 24 de decembre e canonizats per las glèisas d'Orient.
A l'epòca, la glèisa considerava l'arbre de Nadal coma una tradicion pagana e maçonica.
Mai tard, una estela foguèt crincada ennaut de l'arbre, simbòl de l'estela de Betelem que guidèt los pastres e los Reis Mages.
En 1560, moment de la Refòrma, los protestants refusan de representar la Nativitat per una grépia e aiman mai desvolopar la tradicion de l'Arbre que simboliza lo paradís d'Adam e Eva e la coneissença del Ben e del Mal.
L'illuminacion de l'arbre se fasiá amb clòsques d'anogas emplenats d'òli amb un pichon fial de coton.
En França, l'arbre serà menat a Versalhas per Maria Leszcynska, femna de Loís XV en 1738.

Quitament se es plasenta, la tradicion de l'aubre de Nadau es pas occitàna.

La cossa de Nadau

La còssa de Nadau se ditz tanben "cacha-fuòc" en Provença.
La còssa deu èsser pro bela per durar mentre Nadau e los reis, sió tres setmanas.
Se lucha la nuech de Nadau e fau la far coire tot siau e la velhar. Segon çò qu'esperan dins l'annada fau prener un brave tròç d'aubre que pòrta de las fruchas coma lo cirier, lo pomier, prossegier, lo nogier. Màs se qu'es dau vin que volen fau chausir un jarric, de segur copat dins l'annada, a veire dins la setmana d'avant.
Lo mai gròs tison deu èsser surtit a còps de pè juscau champs per far venir la ravas (manca que iá las ravas...). Las cendres son conservadas per protegir la maison de la chavana.
Un tison serà tanben botat de costat per luchar lo fuòc de Nadau de l'annada entranta.

A notar quo es que per los qu'avián pas mai de chemineia que fuguèt inventada "la buscha de nadau" que se minja en dessert.

Lo blat de Nadau

Lo blat simboliza las segas a venir « quand lo blat vèn ben, tot vèn ben ! » (quand le blé vient bien, tout vient bien !)
La tradicion vòl que Nadal s'aprepare tre lo 4 de decembre, jorn de la Santa-Barba, que cal semenar lo blat de Calenda, lo blat de Nadal (que se pòt remplaçar per lentilhas o ceses). Cal plaçar las granas sus de coton un pauc banhat, dins una sietona de tèrra o de faiança. La pausatz al solelh e, quand lo blat a germenat, podètz daissar lo blat de Calenda sus la chiminièra, a la calor.
3 setmanas mai tard, aquel plat d'èrba farà decòr per la grépia o la taula del “ gròs sopar ”.
Quand s'acaba la fèsta, cal enterrar lo blat de Calenda, o lo far cremar dins la chiminièra.